درباره دوگانگی شخصیت و نفاق، روایات بسیاری وارد شده؛ چون چهره نشانه درون است و زبان هم حاکی از درون است و معنای این روایات هم این است که انسانی که دارای دوگانگی شخصیت باشد آن هم دو شخصیت متضاد، منافق است. چون منافق هم دو چهره دارد. اساس اسلام توحید است و لذا در شخصیت هم سراغ وحدت شخصیت می‌رود. در یک جمله انسان باید همانی باشد که هست، نه این که هر زمانی و لحظه ای خودش را در چهره ای و لباسی و زبانی نشان بدهد بلکه باید یگانگی و وحدت، حاکم بر وجود انسان باشد،یعنی دارای یک چهره و یک شخصیت . از نظر اجتماعی هم بزرگترین دردسرها و بدبختی‌ها از ناحیه همین افراد دامنگیر جامعه می‌شود. چون با هر دسته ای که نشست و برخاست نمایند، همرنگ همان دسته می‌شوند. این گونه انسانهای منافق سبب می‌شوند. که وضع جامعه به هم ریخته و وضع خطرناک و ناپایداری را بوجود آورند. چرا انسان دو چهره می‌شود؟

 

 

 

منشأ دوگانگی شخصیت

۱ـ کمبود شخصیت : این همان چیزی است که از آن به «احساس عقده حقارت» تعبیر می‌کنند، بدین معنا که افرادی شخصیت درونی ندارند و هر جا که می‌روند رنگ همان جا را می‌گیرند، چون از خودشان اصالت و استقلال ندارند و بر عکس افرادی که دارای اصالت و شخصیت هستند، در هر جا که باشند، شخصیت مستقل خود را نشان می‌دهند و هیچ احساس کمبودی هم نمی‌کنند و آدمهای صاف و رو راستی هستند و بر اساس همان شخصیت مستقلی که دارند، حرفشان را می‌زنند و چهره حقیقی خود را نشان می‌دهند و انسانهایی که این گونه نباشند هر جایی بروند، از همه وحشت دارند، ناگهان چهره عوض می‌کنند و برای خودشان هیچ شخصیتی قائل نیستند.

 

 

۲ـ عدم قناعت: افرادی هستند که دارای شخصیت می‌باشند، اما از این که خودشان باشند، قانع نیستند، بلکه می‌خواهند مثل دیگران باشند، در حالی که وضع آن دیگری با آنها تفاوت دارد. چنین فردی می‌خواهد مثل دیگری گام بردارد، اما راه رفتن خودش را هم فراموش می‌کند، یعنی آنچه می‌تواند باشد نمی‌شود و آنچه هم می‌خواهد بشود نمی‌تواند بشود، برای اینکه خداوند هر کسی را بگونه ای ساخته است و من هم باید همانی باشم که هستم و همان را پرورش بدهم.

 

 

۳ـ تحمیل از طرف اجتماع: گاهی دوگانگی شخصیت از بیرون به انسان تحمیل می‌شود، مثلاً جامعه در اوضاعی زندگی می‌کند که اشخاص نمی‌توانند آزادانه آنچه هستند باشند و آنچه هستند نشان بدهند، ناچار در درون چیزی هست اما در برون چیز دیگری می‌شود، چون شخصیت ذاتی اش را نمی‌تواند نشان بدهد.

 

 

۴ـ سودپرستی و منفعت پرستی: گاهی افراد سودجو و منفعت پرست، برای این که منافعشان تأمین شود، به هر دسته ای که می‌رسند می‌خواهند جزء همان دسته شوند، برای اینکه از آنها سود ببرند.

 

 

۵ – ضعف و ناتوانی افراد: اشخاصی که ضعیف و ناتوانند، معمولاً صراحت و شجاعت هم ندارند، چون شجاعت و صراحت و یک چهره بودن از اوصاف افرادی است که قوی باشند.

 

 

۶ – نداشتن یک خط و فکر و مکتب: آدمی‌که بی خط است هر جا که رود به رنگ همان جا در می‌آید و بر عکس آدمی‌که صاحب خطی بوده و مبنا و مکتبی داشته باشد، منافق نمی‌شود.

 

 

از جمله آثار و عواقب دو چهرگی این است که انسان گرفتار یک سلسله از گناهان می‌شود، برای اینکه آدمی‌که دو چهره است، باید دروغ بگوید تا بتواند هر دو چهره خودش را حفظ کند، به عبارت صحیح تر باید خائن، کذاب، چاپلوس، ریاکار و متظاهر باشد و دیگر صفت ناپسند.

 

 

 

چه عملی انجام دهیم که گرفتار این وضع نشویم؟

برای این که انسان، خودش را از دوگانگی شخصیت نجات دهد، قبل از هر کار و بهتر از هر کار این است که اعتماد و تکیه گاه او فقط خدا باشد.

انسان وقتی تکیه گاهش خدا باشد، آن گاه متوجه می‌شود که بندگان خدا چیزی نیستند که انسان بخواهد برای آنان چهره عوض کند، چون موقعی که نظرش به خدا باشد، دیگر مردم مبدأ سود و زیان نخواهند بود و سود و زیان در دست خداست، عزت و ذلت در دست خداست، پیروزی و شکست هم در دست خداست و دست این بندگان نیست که من بخواهم برای اینها هر روز خودم را در مقابلشان در چهره دلخواه آنان قرار دهم و خودم را عوض کنم.

 

بنابراین، تقویت مبانی توحید و ایمان و عشق به خدا و قلب را از مهر او لبریز کردن و سر تا پا به وجود او محبت داشتن، از جمله عواملی است که باعث می‌شود، نفاق و دوگانگی شخصیت را از انسان دور کند، چون عامل مهم پیدایش آن دوری از خداوند است، چون اگر آن حقیقت در او زنده شود همه مشکلاتش حل می‌شود. اگر ما هر چه تحقیق کنیم می‌بینیم ریشه تمام خوشبختی‌ها معرفت و عشق به خداست، خمیر مایه تمام افتخارات و مایه همه آرامشها، به خدا دل بستن و از غیر او دل برداشتن است. وقتی انسان به این مرحله رسید، محال است که منافق شود.